Alergia, określana także jako uczulenie lub nadwrażliwość, jest patologiczną, zmienioną jakościowo reakcją tkanek na kontakt z tzw. alergenami, czyli różnymi obcymi substancjami. Alergeny są najczęściej białkami wchodzącymi w skład komórek roślin lub zwierząt lub fragmentami substancji, takich jak niektóre leki czy lateks. Układ immunologiczny tworzy swoiste przeciwciała, które po związaniu z antygenem powodują uwolnienie różnych substancji czyli tak zwanych mediatorów stanu zapalnego. Alergia należy do chorób cywilizacyjnych XX i XXI wieku. Sam termin alergia został użyty po raz pierwszy w 1906 roku w Wiedniu przez Clemensa Petera von Pirqueta, pediatrę i naukowca. Dosłownie tłumacząc oznacza “odmienną reakcję” (gr. allos – inny + ergos – reakcja). Definicja von Pirqueta obejmowała jednak zarówno pojęcie odporności, jak i alergii.
Współczesna nauka rozumie alergię jako nieprawidłowy przejaw odporności, który charakteryzuje się uszkodzeniem własnych tkanek w wyniku typowej odpowiedzi odpornościowej. Początkowo uważano, że za wszelkie reakcje nadwrażliwości odpowiedzialne jest nieprawidłowe wytwarzanie przeciwciał klasy IgE. Jednak dalsze badania przeprowadzone przez Robina Coombsa i Philipa Gella w latach 60. XX wieku wykazały cztery odmienne typy reakcji nadwrażliwości, a obecnie znanych jest ich już pięć. Właśnie dlatego termin “nadwrażliwość” jest szerszym pojęciem i nie powinien być stosowany jako synonim alergii.
Alergia może występować w różnych postaciach, takich jak alergia wziewna, kontaktowa lub pokarmowa. Występują także zróżnicowane objawy, jak chociażby łzawienie, katar sienny, duszność, pokrzywka, biegunka oraz najostrzejszy i wyjątkowo niebezpieczny dla życia – wstrząs anafilaktyczny. Objawy mogą mieć formę od łagodnych aż do ostrych, zagrażających życiu.
Mechanizm powstawania alergii wziewnej
Istotą alergii wziewnej jest nadmierna, nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego organizmu na występujące w środowisku substancje zwane alergenami, które u osób zdrowych nie wywołują żadnych oznak uczulenia. Każdego dnia mamy kontakt z wieloma substancjami – poprzez dotyk, spożywanie pokarmów, zażywanie leków lub wdychane powietrze. Kontakt ten powoduje częściowe wniknięcie ich do organizmu, a zadanie układu odpornościowego polega na sprawdzeniu, czy obce cząsteczki mogą zagrozić zdrowiu oraz czy należy podjąć działania mające na celu jego ochronę.
U alergików układ immunologiczny popełnia błędy wysyłając dużą ilość komórek odpornościowych nawet w przypadku niewielkiej ilości alergenu. W reakcjach alergicznych uczestniczy układ immunologiczny oraz jego komórki, na przykład limfocyty (zwłaszcza z podgrupy Th2), granulocyty kwasochłonne – eozynofile oraz komórki tuczne – mastocyty. Istotną rolę w alergicznych odczynach odgrywają przeciwciała – immunoglobuliny klasy E (IgE).
Alergie wziewne mogą doskwierać trwale lub pojawiać się sezonowo
Alergeny wziewne dzieli się między innymi ze względu na czas ich oddziaływania na organizm chorego. Pierwszym typem są alergeny sezonowe, czyli chociażby pyłki roślinne, które pojawiają się w określonym czasie w ciągu roku. Drugim typem są natomiast alergeny całoroczne, czyli te stale obecne w otoczeniu, jak na przykład roztocza kurzu domowego.
Znaczny wpływ na ryzyko wystąpienia alergii mogą mieć różne czynniki środowiskowe. Mowa tu między innymi o zanieczyszczonym powietrzu, dymie papierosowym, przebytych infekcjach, zbyt sterylnym otoczeniu lub nadużywaniu środków chemicznych. Wystąpienie alergii świadczy o wcześniejszym kontakcie z antygenem, w wyniku którego organizm wytworzył specyficzne przeciwciała. One z kolei przy kolejnym zetknięciu z daną substancją prowadzą do powstania nadmiernej reakcji na ten alergen w postaci stanu zapalnego, który zlokalizowany może być w różnych narządach, np. w błonach śluzowych dróg oddechowych lub na skórze. Jest on wynikiem produkowania przez komórki odpornościowe pewnych substancji, czyli swoistych mediatorów stanu zapalnego, a w tym najczęściej histaminy, która wywołuje uczucie świądu. Alergia może mieć postać trwałą lub występować okresowo. Nie należy jej bagatelizować, ponieważ może ona być przyczyną poważniejszych przewlekłych chorób, najczęściej astmy.
Podatność na alergie zwykle wynika z podłoża genetycznego. Zazwyczaj dziedziczy się ją po rodzicach i jeśli któreś z nich choruje na alergię, mało prawdopodobne jest to, że dziecko nie będzie przejawiać takich predyspozycji. Warto jednak wiedzieć, że alergie mogą mieć niekiedy formę nabytą.
Na terenie Polski alergie wywoływane są najczęściej przez alergeny zawarte w pyłkach roślin (np. drzew, traw, zarodników pleśni), w pokarmach (np. cytrusach, mleku krowim, jajach, rybach, orzechach) oraz w organizmach zwierząt (np. w sierści kota, psa, jadzie pszczół). Chory uczulony na alergeny pyłków roślinnych, np. brzozy, może również reagować na przypominające je alergeny pokarmów, takie jak jabłka – jest to tzw. reakcja krzyżowa. Do najczęściej alergizujących leków zalicza się penicylinę oraz leki przeciwbólowe. Uczulenie na lateks dotyczy głównie personelu medycznego, w związku z częstym kontaktem podczas stosowania rękawiczek i sprzętu medycznego.
