Borelioza, zwana także krętkowicą kleszczową i chorobą z Lyme, to wieloukładowa choroba zakaźna, którą wywołują bakterie z rodziny krętków: Borrelia burgdorferi, Borrelia garinii, Borrelia afzelii, Borrelia japonica. Borelioza jest najczęstszą chorobą odkleszczową, przenoszoną przez kleszcze z rodzaju Ixodes na człowieka i niektóre gatunki zwierząt. Człowiek zostaje zakażony poprzez kontakt ze śliną lub wymiocinami kleszcza. Wiele gatunków zwierząt, przede wszystkim gryzonie, stanowią rezerwuar krętka. Do pierwszych objawów choroby należy pojawienie się charakterystycznego rumienia, który cechuje obwodowe szerzenie się i centralne ustępowanie. Najczęstszym objawem boreliozy jest rumień wędrujący, rzadko pojawia się naciek limfocytarny skóry oraz objawy grypopodobne, takie jak gorączka, ból głowy i ogólne osłabienie organizmu. W ciągu 3 miesięcy ustępują pierwsze objawy i u części pacjentów rozwija się postać wczesna rozsiana, mogącą objawiać się jako zapalenie stawów, czy neuroborelioza, rzadziej zapalenie mięśnia sercowego. U części chorych po wielu latach od zakażenia dochodzi do zanikowego zapalenia skóry, przewlekłego zapalenia stawów i powikłań neurologicznych. Diagnostyka boreliozy polega na uzyskaniu dodatnich wyników w testach serologicznych oraz obserwacji typowych objawów klinicznych. Boreliozę można skutecznie wyleczyć antybiotykami z grupy penicylin, cefalosporyn i tetracyklin.
RYZYKO ZARAŻENIA BORELIOZĄ
Borelioza to najczęstsza choroba odkleszczowa, występująca głównie w północno-wschodnich stanach Ameryki, Europie Środkowej, Skandynawii i Rosji. Są to obszary endemicznego występowania boreliozy, związane ze strefą bytowania kleszczy Ixodes. Nie ma żadnych pewnych danych dotyczących występowania B. burgdorferi ani innych krętków w Australii.
Największą ilość nowych przypadków notuje się między 1 maja a 30 listopada, natomiast 80% przypadków występuje w czerwcu i lipcu w okresie żerowania mikroskopijnych, trudnych do zauważenia nimf kleszczy. Rejonem endemicznym w Polsce jest północna część kraju, przede wszystkim województwo podlaskie, warmińsko-mazurskie i zachodniopomorskie. Szczególny wzrost zachorowań odnotowano jednak w ostatnich latach w województwie śląskim i małopolskim. W 2004 roku liczba zachorowań w Polsce wyniosła 3817 (zapadalność ok. 10/100000), w 2010 roku wzrosła do 8628 przypadków, a w 2015 roku przekroczona została rekordowa liczba 13624 zachorowań.
Co wywołuje boreliozę i na co należy uważać?
Borelioza jest stosunkowo nową chorobą, po raz pierwszy pojawiła się w drugiej połowie lat 80. XX wieku. Wywoływana jest przez bakterie Borrelia burgdorferi, odkryte przez W. Burgdorfera w 1982 roku. Bakterie te występować mogą w kilku postaciach, najczęściej jako krętki, ale także w formach przetrwalnikowych (m.in. cysty). Różnica między nimi jest znacząca. Krętki są bardzo ruchliwe, a formy przetrwalnikowe nieruchome i odporne na niektóre antybiotyki, z którymi krętki nie mają szans. Borrelia może przenikać do ludzkich komórek (makrofagów, limfocytów, fibroblastów) i w nich przeżyć. Dolegliwości wywoływane przez boreliozę zależą od jej odmiany – jedne wywołują dolegliwości stawowe, inne neurologiczne lub zmiany skórne. Postaci narządowe choroby są dużo poważniejsze, niż miejscowe zmiany skórne, co więcej, mają także mało charakterystyczny przebieg i nie pojawiają się bezpośrednio po ukąszeniu, lecz dużo później, co znacznie utrudnia rozpoznanie i leczenie choroby.
Kleszcze należą do rodziny pajęczaków i występują w ponad 850 gatunkach na całym świecie. W Polsce znaleźć można 20 gatunków, najczęściej jednak możemy spotkać się z trzema, niestety najbardziej niebezpiecznymi. Kleszcze pospolite i łąkowe, bo o nich mowa, gnieżdżą się najczęściej na wysokości 1 metra nad ziemią. Kleszcz pospolity preferuje miejsca o dużej wilgotności, zwłaszcza lasy liściaste i mieszane oraz iglaste, lecz z gęstym poszyciem. Można go znaleźć również w miejskich parkach, zieleńcach i działkach w całej Polsce. Kleszcz łąkowy jeszcze chętniej wybiera wilgotne miejsca do osiedlenia, dlatego mieszka najczęściej na obrzeżach jezior, zakrzewionych pastwiskach i bagnistych terenach leśnych. Przede wszystkim zamieszkuje tereny położone na wschód od Wisły.
Obrzeżek gołębi, czyli kolejny niebezpieczny gatunek kleszcza, żywi się krwią gołębi i mieszka tam, gdzie przebywają te ptaki, czyli najczęściej na poddaszach i strychach. Obrzeżki wchodzą do mieszkań przez otwarte okna i drzwi balkonowe, a nawet kanały wentylacyjne. Gromadzą się na ścianach i w szparach w podłodze, pod parapetami i pod tapetami, atakując jedynie nocą.
Kleszcze pospolite i łąkowe atakują zwykle w ciągu dnia, a szczególnie aktywne są około godziny 8:00 i od 15:00 do północy. Kleszcze żerują głównie na zwierzętach, takich jak myszy polne, zające i krowy, ale żywią się również ludzką krwią. Przy temperaturze powyżej 7–10°C, czyli takiej, która panuje w Polsce od połowy marca do końca listopada, kleszcze nieustannie szukają żywiciela. Warto pamiętać, że nie atakują one w głębi lasu, czy na środku polany, lecz na ich obrzeżach. Do ich ulubionych miejsc należą także pobocza wąskich ścieżek i miejsca pod drzewami.
