Bradykardia, nazywana również rzadkoskurczem, jest określeniem stanu pracy serca, który charakteryzuje się niższym od normalnego tętnem. U normalnego, dorosłego człowieka, serce w stanie spoczynku kurczy się w rytmie od 60 do 100 uderzeń na minutę. Bradykardia występuje wówczas, gdy serce uderza wolniej niż 50 uderzeń na minutę. Jeżeli bradykardia nie wywołuje żadnych objawów i nie prowadzi do żadnych powikłań, mówimy wtedy o bradykardii fizjologicznej, która często występuje u młodych, zdrowych osób oraz u sportowców. U takich osób układ krwionośny i serce jest na tyle wydajny, że nawet przy niskiej liczbie uderzeń, zaspokaja w zupełności potrzeby organizmu w stanie spoczynku. Za jednostkę chorobową jest uważana bradykardia patologiczna, kiedy organizm potrzebuje więcej tlenu, a serce z różnych przyczyn nie osiąga odpowiedniego do tego zapotrzebowania rytmu i bardzo często zdarza się, że przypadłość ta staje się przyczyną poważnego niedotlenienia organizmu ze wszystkimi wynikającymi z tego faktu konsekwencjami.
Zjawisko bradykardii a serce sportowca zostało opisane w 1920 roku przez Branwella i Ellisa. Opisali oni obniżenie spoczynkowej częstości skurczów serca u mistrzów olimpijskich o 15-20 skurczów na minutę w porównaniu do wartości występujących w obserwowanej populacji. U wysoko wytrenowanych sportowców spoczynkowy rytm serca przekracza 50 skurczy na minutę, chociaż obserwowano również wartości o wiele niższe, nawet 30 – 40 skurczy na minutę. Zjawisko to zostało nazwane bradykardią spoczynkową i chociaż od opublikowania pracy minęło już ponad 80 lat, zagadka pochodzenia bradykardii spoczynkowej pozostaje do dzisiaj nie rozwiązana.
BRADYKARDIA MOŻE POWODOWAĆ RÓŻNE DOLEGLIWOŚCI
Fizjologiczna bradykardia występuje w organizmie w czasie snu, kiedy czynność serca może spaść nawet poniżej 40 uderzeń na minutę (podobnie jak bradykardia obserwowana u sportowców). Jest to objaw prawidłowy, o ile nie wywołuje innych niepożądanych reakcji organizmu. Tego typu bradykardie nie są stanem groźnym dla organizmu, nie świadczą o chorobie układu krążenia i nie wymagają leczenia. Bradykardia może występować zarówno stale jak i napadowo i może samoistnie ustępować w czasie zwiększonego wysiłku.
Bradykardia może być zupełnie bezobjawowa albo powodować:
- mroczki przed oczami,
- uczucie zawrotów głowy,
- omdlenia,
- objawy niewydolności serca,
- objawy nietolerancji wysiłku,
- objawy kołatania serca do zgonu włącznie.
U młodego, zdrowego człowieka spoczynkowy rytm serca wynosi około 70 skurczy na minutę, a po zmianie pozycji ze stojącej na leżącą następuje obniżenie jego wartości nawet o 20 skurczy na minutę. Podobny mechanizm obserwuje się w różnych porach doby, w czasie których rytm serca jest inny – najniższy jest w nocy, podczas fazy głębokiego snu. U sportowców z kolei za mechanizm powodujący bradykardię uznaje się zjawisko przemodelowania serca. Większe serce pompuje więcej krwi, więc może kurczyć się rzadziej, niż u osoby nie trenującej.
W przypadku bradykardii można skutecznie kontrolować rytm serca przy pomocy leków
Rytm serca jest sterowany przez autonomiczny układ nerwowy – jego część przywspółczulna zwalnia pracę serca, a część współczulna pracę serca przyśpiesza. W fazie spoczynku przewagę ma układ przywspółczulny. Z kolei w pozycji stojącej przewagę uzyskuje część współczulna. Pozycja stojąca jest bardziej wymagająca dla organizmu, niż spoczynkowa pozycja leżąca, chociażby przez wzgląd na fakt, że układ krwionośny i serce muszą pokonać siłę grawitacji działającą na słup cieczy, jaką jest krew. W tym przypadku tętno musi być i jest wyższe. Rozpoczęcie wysiłku wiąże się z jeszcze większymi wymaganiami energetycznymi, jednak jeszcze zanim pojawi się potrzeba dostarczenia organizmowi dodatkowej porcji tlenu, serce przyśpiesza akcję z pewnym wyprzedzeniem. Dzieje się tak w wyniku gwałtownej zmiany w napięciu nerwowego układu autonomicznego. W pierwszych 2-3 sekundach następuje wyłączenie części przywspółczulnej na skutek impulsu nerwowego z kory mózgowej, a następnie stopniowo wzrasta napięcie części współczulnej, aż do osiągnięcia wartości maksymalnego tętna.
Jeżeli farmakologicznie zablokuje się serce lekami z grupy beta-blokerów, jego maksymalny rytm jest niższy o około 30 skurczy na minutę niż w normalnych warunkach, a ciśnienie tętnicze spada. Oprócz sterowania częstością skurczy przez układ nerwowy, występuje jeszcze jedno zjawisko związane z tzw. wewnętrznym rytmem serca – może on ulegać zmianie w zależności od stanu wytrenowania serca (w kierunku jego obniżenia).
Kiedy serce zostaje odnerwione po przeszczepie lub po całkowitej blokadzie farmakologicznej, tętno spoczynkowe serca zawsze wzrasta. Naukowcy wciąż próbują ustalić i spierają się co może być przyczyną obniżonej spoczynkowej częstości skurczy serca u sportowców. Pewne jest jedynie to, że częściowo jest za to odpowiedzialny stan przemodelowania serca polegający przede wszystkim na zwiększeniu objętości komór, ze szczególnym uwzględnieniem lewej komory serca, która odpowiada za zaopatrywanie w krew całego ciała.
