Anafilaksja, a inaczej wstrząs anafilaktyczny, to nagła oraz ciężka reakcja, która może być alergiczna albo niealergiczna. Posiada ona charakter reakcji ogólnoustrojowej i może stanowić przyczynę zgonu. Wszystkie objawy, które towarzyszą anafilaksji, zazwyczaj występują jednocześnie, w tym samym momencie.
Wśród nich można wyróżnić m.in.:
- swędzącą wysypkę;
- obrzęk górnych dróg oddechowych;
- znaczny spadek ciśnienia tętniczego krwi.
Wśród najczęstszych przyczyn pojawienia się wstrząsu anafilaktycznego można wymienić:
- ukąszenia owadów;
- alergeny obecne w pożywieniu;
- leki.
Wstrząs anafilaktyczny stanowi rezultat uwolnienia protein z pewnego typu białych krwinek. Substancje te mogą wywołać lub zintensyfikować reakcje alergiczne. Uwolnienie białek może być efektem reakcji układu immunologicznego tudzież wynikać z innych przyczyn, które nie są związane z układem immunologicznym.
Anafilaksję można rozpoznać po zaobserwowaniu określonych objawów. Do podstawowych metod leczniczych należy podawanie domięśniowo adrenaliny. Zazwyczaj w trakcie leczenia zachodzi również potrzeba podania innych leków. Warto pamiętać, że u około 0,05-2% populacji ogólnej w którymś momencie życia może dojść do wstrząsu anafilaktycznego.
Reakcja anafilaktyczna (inaczej wstrząs anafilaktyczny)
Określana jest również jako reakcja nadwrażliwości typu I. Stanowi ona szybko postępujący oraz ciężki i nagły stan, w którym dochodzi do charakterystycznych objawów, w tym nagłego obniżenia ciśnienia tętniczego, które stanowić może bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego. Konieczne jest podjęcie natychmiastowego leczenia. Sam mechanizm owego wstrząsu anafilaktycznego jest alergiczny – zależny on jest od przeciwciał typu IgE. Mechanizm ten prowadzi do zespołu powtarzalnych objawów, które wywoływane są poprzez powtarzalną ekspozycję na alergen w dawce, która u osób zdrowych jest tolerowana.
Anafilaksja stanowi efekt szybkiego uwalniania mediatorów preferowanych – są one magazynowane w ziarnistościach komórek – i prowadzi do wytworzenia m.in. histaminy oraz przeciwciał IgE z komórek tucznych (inaczej mastocytów) oraz bazofili. Pobudza to narządy docelowe do odpowiedzi. Cechą, która odróżnia wstrząs anafilaktyczny od zaostrzonego odczynu alergicznego, jest stale utrzymujący się oraz podprogowy poziom przeciwciał IgE. To właśnie wzrost IgE powyżej owego poziomu prowadzi do wyzwolenia mechanizmów anafilaktycznych. Z uwagi na to osoby, które cierpią na alergie atopowe (m.in. astmę oskrzelową), należą do grupy wysokiego ryzyka zagrożenia reakcją anafilaktyczną.
Reakcja anafilaktoidalna (inaczej odczyn idiosynkratyczny lub pseudoalergiczny)
Stanowi on reakcję niealergiczną (a więc niezależną od przeciwciał IgE). W odróżnieniu od wstrząsu anafilaktycznego antygen może ją indukować po pierwszej ekspozycji – a więc bez wcześniejszego uczulenia. Mechanizmy odpowiedzialne za reakcję anafilaktoidalną cechują się aktywacją:
- dopełniacza;
- mastocytów;
- bazofitów.
Prowadzą one zatem do objawów, które są analogiczne do tych przy wstrząsie anafilaktycznym. Z uwagi na to odczyn anafilaktoidalny (tak jak wstrząs anafilaktyczny) jest podatny na leczenie adrenaliną oraz lekami antyhistaminowymi.
Anafilaksja stanowi systemową lub uogólnioną oraz natychmiastową i ciężką reakcję nadwrażliwości. Wśród jej najcięższych postaci należy wymienić zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny. Objawy towarzyszące wstrząsowi anafilaktycznemu pojawiają się w przeciągu kilku do kilkudziesięciu minut po ekspozycji na czynnik, który go wywołał. Zwykle są one bardzo gwałtowne oraz szybko narastają.
Wśród narządów, których może dotyczyć wstrząs, należy wymienić:
- skórę;
- błonę śluzową;
- układ oddechowy;
- pokarmowy;
- krążenia.
Kogo może dotyczyć reakcja anafilaktyczna?
Jak wynika z szacunków, na terenie Polski częstotliwość reakcji anafilaktycznych w przypadku populacji ogólnej wynosi około 100 000 przypadków na rok. Badania wykazują, że wstrząs anafilaktyczny może dotknąć od 1% do 3% osób. Tak więc u około 0,5–2% wystąpi minimum raz w ciągu całego życia. W skali naszego kraju daje to nawet kilka tysięcy osób rocznie. Jak wynika z badań, od 2 do 3% przypadków wstrząsu anafilaktycznego kończy się śmiercią. Należy pamiętać, że w grupie ryzyka znajdują się osoby, które są atopikami oraz wykazują wrodzoną skłonność do produkcji przeciwciał IgE w odpowiedzi na kontakt z substancjami uczulającymi – czyli alergenami. Wstrząs anafilaktyczny najczęściej występuje u osób młodych oraz u kobiet. Reakcje te są szczególnie niebezpieczne dla:
- małych dzieci;
- osób w podeszłym wieku;
- osób, które są obciążone przewlekłymi chorobami;
- z chorobami układu sercowo-naczyniowego: choroba niedokrwienna serca, przewlekła niewydolność serca itd.;
- z chorobami układu oddechowego: źle kontrolowaną astmą, przewlekła obturacyjną chorobą płuc itd.
Należy przy tym pamiętać, że osoby, które stosują przewlekłe leczenie nadciśnienia – w tym leki z grupy beta- oraz alfablokery receptora dla adrenaliny – znacznie gorzej reagują na leczenie.
Jak wynika z szacunków, na terenie Polski częstotliwość reakcji anafilaktycznych w przypadku populacji ogólnej wynosi około 100 000 przypadków na rok. Badania wykazują, że wstrząs anafilaktyczny może dotknąć od 1% do 3% osób. Tak więc u około 0,5–2% wystąpi minimum raz w ciągu całego życia.
Reakcja anafilaktyczna może pojawić się po:
- użądleniu przez owady;
- zjedzeniu niektórych produktów (zwłaszcza orzeszków ziemnych, maku);
- zażyciu leków (m.in. aspiryny, penicyliny);
- leczeniu odczulającym.
Dość często gwałtowna reakcja wywołana zostaje poprzez dodatkowy czynnik, dla przykładu:
- wysiłek fizyczny;
- przegrzanie;
- wychłodzenie;
- wypicie alkoholu.
W momencie gdy nie można określić przyczyny pojawienia się wstrząsu anafilaktycznego, reakcję nazywa się idiopatyczną.
