Życie może być balansem dla każdego dorosłego, ale jeśli ciągle się spóźniasz, jesteś niezorganizowany, zapominalski i przytłoczony obowiązkami, możesz mieć zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), wcześniej znany jako ADD. ADHD dotyka wielu dorosłych, a jego szeroki wachlarz frustrujących objawów może utrudniać wszystko, od relacji międzyludzkich po karierę zawodową.
Czym jest ADD – Zaburzenie koncentracji i uwagi
Naukowcy nie są pewni, co dokładnie powoduje ADHD, uważają, że jest to prawdopodobnie spowodowane połączeniem genów, środowiska i niewielkich różnic w sposobie, w jaki mózg jest zaprogramowany. Jeśli zdiagnozowano u Ciebie ADHD lub ADD w dzieciństwie, istnieje duże prawdopodobieństwo, że przynajmniej niektóre z objawów przeniosłeś na dorosłość. Ale nawet jeśli nigdy nie zostałeś zdiagnozowany jako dziecko, nie oznacza to, że ADHD nie może wpływać na ciebie jako dorosłego.
ADHD często pozostaje nierozpoznane w dzieciństwie. Było to szczególnie powszechne w przeszłości, kiedy niewiele osób zdawało sobie z tego sprawę. Zamiast rozpoznać objawy i zidentyfikować prawdziwy problem, rodzina, nauczyciele lub inne osoby mogły oznaczyć cię jako marzyciela, głupka, obiboka, rozrabiakę lub po prostu złego ucznia. Alternatywnie, mogłeś być w stanie zrekompensować objawy ADHD, gdy byłeś młody, tylko po to, by napotkać problemy, gdy twoje obowiązki wzrosły jako dorosły. Im więcej kulek próbujesz teraz utrzymać w powietrzu – dążąc do kariery, wychowując rodzinę, prowadząc gospodarstwo domowe – tym większe jest zapotrzebowanie na twoje umiejętności organizacji, skupienia i zachowania spokoju. Może to być trudne dla każdego, ale jeśli masz ADHD, może wydawać się wręcz niemożliwe.
Dobrą wiadomością jest to, że bez względu na to, jak przytłaczające jest to uczucie, wyzwania związane z zaburzeniami koncentracji uwagi są możliwe do pokonania. Dzięki edukacji, wsparciu i odrobinie kreatywności możesz nauczyć się radzić sobie z objawami ADHD u dorosłych – nawet zamieniając niektóre ze swoich słabości w mocne strony. Nigdy nie jest za późno, aby odwrócić trudności związane z ADHD u dorosłych i zacząć odnosić sukcesy na własnych warunkach.
Czym różni się ADHD od ADD
Nie ma już różnicy między ADD a ADHD. Termin zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) jest używany do opisania zaburzeń neurorozwojowych z objawami nieuwagi, nadpobudliwości i impulsywności. Termin zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADD) został wycofany. To, co wcześniej znane było jako ADD, obecnie nazywane jest ADHD typu nieuważnego, które charakteryzuje się takimi objawami, jak trudności w organizowaniu lub wykonywaniu zadań oraz problemy ze zwracaniem uwagi na szczegóły.
ADD/ADHD – przyczyny zaburzenia koncentracji uwagi
Dotychczasowe badania wykazały, że ADHD może być spowodowane wieloma czynnikami:
- Anatomia i funkcjonowanie mózgu. Niższy poziom aktywności w częściach mózgu, które kontrolują uwagę i poziom aktywności może być związany z ADHD. Zobacz ADHD i mózg z Understood.org.
- Geny i dziedziczność. ADHD często występuje w rodzinach. Dziecko z ADHD ma 1 na 4 szanse na posiadanie rodzica z ADHD. Jest również prawdopodobne, że inny bliski członek rodziny, taki jak rodzeństwo, również będzie miał ADHD. Czasami ADHD jest diagnozowane u rodzica w tym samym czasie, gdy jest diagnozowane u dziecka. Zobacz Dziedziczenie zaburzeń psychicznych.
- Poważne urazy głowy mogą w niektórych przypadkach powodować ADHD.
- Wcześniactwo zwiększa ryzyko rozwoju ADHD.
- Ekspozycje prenatalne, takie jak alkohol lub nikotyna z palenia, zwiększają ryzyko rozwoju ADHD.
- W bardzo rzadkich przypadkach toksyny w środowisku mogą prowadzić do ADHD. Na przykład ołów w organizmie może wpływać na rozwój i zachowanie dziecka.
Oznaki i objawy ADD/ADHD u dorosłych
U osób dorosłych zaburzenie deficytu uwagi często wygląda zupełnie inaczej niż u dzieci, a jego objawy są unikalne dla każdej osoby. Poniższe kategorie podkreślają typowe objawy ADHD u dorosłych. Postaraj się zidentyfikować obszary, w których doświadczasz trudności. Po zidentyfikowaniu najbardziej problematycznych objawów, możesz zacząć wdrażać strategie radzenia sobie z nimi.
Problemy z koncentracją i utrzymaniem skupienia
„Deficyt uwagi” może być mylącą etykietą. Dorośli z ADHD są w stanie skupić się na zadaniach, które uważają za stymulujące lub wciągające, ale mają trudności z utrzymaniem koncentracji i wykonywaniem przyziemnych zadań. Możesz łatwo rozpraszać się nieistotnymi widokami i dźwiękami, przechodzić od jednej aktywności do drugiej lub szybko się nudzić. Objawy z tej kategorii są czasami pomijane, ponieważ są mniej uciążliwe niż objawy ADHD związane z nadpobudliwością i impulsywnością, ale mogą być równie kłopotliwe:
- Łatwe rozpraszanie się czynnościami o niskim priorytecie lub wydarzeniami zewnętrznymi, które inni ignorują.
- Posiadanie tak wielu jednoczesnych myśli, że trudno jest podążać tylko za jedną.
- Trudności ze skupieniem uwagi lub koncentracją, np. podczas czytania lub słuchania innych.
- Częste marzenia na jawie lub „odpływanie” bez zdawania sobie z tego sprawy, nawet w trakcie rozmowy.
- Trudności z wykonywaniem zadań, nawet tych, które wydają się proste.
- Tendencja do pomijania szczegółów, co prowadzi do błędów lub niekompletnej pracy.
- Słabe umiejętności słuchania, na przykład trudności z zapamiętywaniem rozmów i podążaniem za wskazówkami.
- Szybkie nudzenie się i poszukiwanie nowych, stymulujących doświadczeń.
Hiperkoncentracja: druga strona medalu
Chociaż prawdopodobnie zdajesz sobie sprawę, że osoby z ADHD mają trudności ze skupieniem się na zadaniach, które nie są dla nich interesujące, możesz nie wiedzieć, że istnieje druga strona medalu: tendencja do pochłaniania się zadaniami, które są stymulujące i satysfakcjonujące. Ten paradoksalny objaw nazywany jest hiperkoncentracją.
Hiperkoncentracja jest w rzeczywistości mechanizmem radzenia sobie z rozproszeniem uwagi – sposobem na wyciszenie chaosu. Może być tak silny, że stajesz się nieświadomy wszystkiego, co dzieje się wokół ciebie. Na przykład, możesz być tak pochłonięty książką, programem telewizyjnym lub komputerem, że całkowicie stracisz poczucie czasu i zaniedbasz swoje obowiązki. Nadmierne skupienie może być zaletą, gdy jest ukierunkowane na produktywne działania, ale może również prowadzić do problemów w pracy i relacjach, jeśli nie jest kontrolowane.
Objawy dezorganizacji i zapominania
Kiedy masz ADHD u dorosłych, życie często wydaje się chaotyczne i wymyka się spod kontroli. Utrzymanie porządku i bycie na bieżąco może być niezwykle trudne – podobnie jak sortowanie informacji istotnych dla danego zadania, ustalanie priorytetów na liście rzeczy do zrobienia, śledzenie zadań i obowiązków oraz zarządzanie czasem. Typowe objawy dezorganizacji i zapominalstwa obejmują:
- Słabe umiejętności organizacyjne (w domu, biurze, na biurku lub w samochodzie panuje ogromny bałagan).
- Tendencja do zwlekania
- Problemy z rozpoczynaniem i kończeniem projektów
- Chroniczne spóźnianie się
- Częste zapominanie o spotkaniach, zobowiązaniach, terminach
- Ciągłe gubienie lub zagubienie rzeczy (kluczy, portfela, telefonu, dokumentów, rachunków).
- Niedocenianie czasu potrzebnego na wykonanie zadań.
Objawy impulsywności
Jeśli cierpisz na objawy z tej kategorii, możesz mieć problemy z powstrzymywaniem swoich zachowań, komentarzy i reakcji. Możesz działać zanim pomyślisz lub reagować bez rozważania konsekwencji. Możesz przerywać innym, wypowiadać niewybredne komentarze i wykonywać zadania w pośpiechu, nie czytając instrukcji. Jeśli masz problemy z impulsywnością, zachowanie cierpliwości jest niezwykle trudne. Na dobre i na złe, możesz rzucić się w wir sytuacji i znaleźć się w potencjalnie ryzykownych okolicznościach. Objawy obejmują:
- Częste przerywanie innym lub mówienie ponad nimi
- Słaba samokontrola, tendencje do uzależnień
- Wyrzucanie z siebie bez zastanowienia myśli, które są niegrzeczne lub nieodpowiednie.
- lekkomyślne lub spontaniczne działanie bez względu na konsekwencje
- Problemy z zachowywaniem się w sposób społecznie odpowiedni (np. siedzenie nieruchomo podczas długiego spotkania)
Skutki ADHD u dorosłych
Niezdiagnozowane i nieleczone ADHD może mieć daleko idące skutki i powodować problemy w praktycznie każdej dziedzinie życia.
- Problemy ze zdrowiem fizycznym i psychicznym. Objawy ADHD mogą przyczyniać się do różnych problemów zdrowotnych, w tym kompulsywnego jedzenia, nadużywania substancji odurzających, niepokoju, chronicznego stresu i napięcia oraz niskiej samooceny. Możesz również popaść w kłopoty z powodu zaniedbywania ważnych badań kontrolnych, pomijania wizyt lekarskich, ignorowania zaleceń medycznych i zapominania o przyjmowaniu ważnych leków.
- Problemy zawodowe i finansowe. Dorośli z ADHD często doświadczają trudności w karierze zawodowej i mają silne poczucie braku osiągnięć. Możesz mieć problemy z utrzymaniem pracy, przestrzeganiem zasad korporacyjnych, dotrzymywaniem terminów i trzymaniem się rutyny od 9 do 17. Zarządzanie finansami może również stanowić problem: możesz zmagać się z niezapłaconymi rachunkami, zagubionymi dokumentami, opóźnionymi opłatami lub zadłużeniem z powodu impulsywnych wydatków.
- Problemy w związkach. Objawy ADHD mogą obciążać relacje zawodowe, miłosne i rodzinne. Możesz mieć dość ciągłego dokuczania ze strony bliskich, by posprzątać, słuchać uważniej lub zorganizować się. Z drugiej strony, bliscy mogą czuć się zranieni i urażeni z powodu postrzeganej „nieodpowiedzialności” lub „niewrażliwości”.
- Szeroko zakrojone skutki ADHD mogą prowadzić do zakłopotania, frustracji, poczucia beznadziejności, rozczarowania i utraty pewności siebie. Możesz mieć wrażenie, że nigdy nie będziesz w stanie zapanować nad swoim życiem lub wykorzystać swojego potencjału. Właśnie dlatego diagnoza ADHD u dorosłych może być ogromnym źródłem ulgi i nadziei. Pomaga zrozumieć, z czym masz do czynienia po raz pierwszy i uświadomić sobie, że nie jesteś winny. Trudności, których doświadczyłeś, wynikają z zaburzenia deficytu uwagi – nie są one wynikiem osobistej słabości lub wady charakteru.
Leczenie ADD/ADHD – terapia, leczenie i farmakologia
Podstawowym celem leczenia jest zminimalizowanie wpływu objawów ADHD na funkcjonowanie pacjenta przy jednoczesnej maksymalizacji jego zdolności do kompensacji lub radzenia sobie z pozostałymi trudnościami. Nie wszystkie objawy można rozwiązać za pomocą leczenia; ważne jest, aby zarządzać oczekiwaniami dotyczącymi leczenia i promować poczucie odpowiedzialności i osobistej sprawczości u pacjentów.
Przegląd zaleceń dotyczących leczenia ADHD u dorosłych przedstawia ogólne podejście do leczenia ADHD u dorosłych. W skrócie, leczenie ADHD u dorosłych obejmuje:
- Stratyfikację według ADHD z i bez współistniejących zaburzeń psychicznych.
- Niefarmakologiczne opcje leczenia
- Leczenie objawów za pomocą leków
- psychoedukację i skuteczne strategie radzenia sobie dla pacjenta i jego rodziny
- dostosowania zawodowe i/lub edukacyjne
- Terapia rodzinna dla dorosłych z ADHD, którzy są rodzicami lub mają trudności w związkach
- Umowy lekowe dla pacjentów z wysokim ryzykiem nadużywania substancji psychoaktywnych
- Bieżące monitorowanie działań niepożądanych
- Monitorowanie odpowiedzi na leczenie Czujność na wszelkie wzorce nadużywania leków jako niezbędny element przepisywania stymulantów
Oparte na dowodach metody leczenia niefarmakologicznego
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
Komponent poznawczy: Koncentruje się na identyfikacji i modyfikacji „błędów w myśleniu” lub „zniekształceń myślowych”, tak aby myśli pacjenta były bardziej dostosowane do sukcesu i pewności siebie.
Komponent behawioralny: Obejmuje inżynierię środowiska, aby bardziej sprzyjało koncentracji i skupieniu, a także uczenie się, co wzmacnia i utrzymuje zachowania problemowe i konstruktywne, aby można było wprowadzić konstruktywne zmiany, które wspierają zdolność pacjenta do dobrego funkcjonowania. Obejmuje szkolenie w zakresie umiejętności promowania relaksu i wyciszenia umysłu; szkolenie w zakresie umiejętności komunikacyjnych i terapię ekspozycyjną, która pomaga pacjentowi przezwyciężyć pewne lęki i unikanie. Obejmuje również próby behawioralne, praktykę behawioralną i odgrywanie ról.
Terapia metapoznawcza
Terapia metapoznawcza jest rodzajem terapii, która polega na zmianie sposobu myślenia, a nie tego, o czym się myśli. Terapia metapoznawcza sugeruje wycofanie się z konkretnych myśli i zamiast tego zrozumienie własnego stylu myślenia. Zmiana własnych wzorców lub stylu myślenia może mieć duży wpływ na to, jak radzimy sobie w życiu. W ten sposób terapia metapoznawcza różni się od terapii poznawczo-behawioralnej, która koncentruje się bardziej na treści myśli. U osób z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) problemy z metapoznaniem częściej obejmują trudności w planowaniu lub wykonywaniu zadań. Celem terapii metapoznawczej w ADHD jest poprawa umiejętności organizacyjnych, planowania, zarządzania czasem i wyeliminowanie zniekształceń myślenia, które prowadzą do negatywnego nastroju i postrzegania ograniczonych opcji.
ADHD i ćwiczenia fizyczne
Nie ma badań dotyczących ćwiczeń i dorosłych z ADHD, ale istnieją pewne badania wykazujące poprawę ADHD dzięki ćwiczeniom u dzieci i młodzieży. Nie ma wystarczających badań, aby stwierdzić, jaki rodzaj, intensywność lub czas trwania jest najlepszy. Ćwiczenia są ważną częścią zdrowego stylu życia i powinny być zalecane zarówno ze względu na zdrowie, jak i możliwe korzyści dla ADHD. Gdy pacjenci nie wykonują regularnych ćwiczeń, może to wskazywać, że ADHD wpływa na ich umiejętności organizacyjne.
Leczenie farmakologiczne
Obecnie w leczeniu ADHD stosowane są dwie klasy leków zatwierdzonych przez FDA: stymulujące i niestymulujące.
- Stymulanty – Metylofenidat i amfetamina to dwa najczęściej stosowane leki pobudzające w leczeniu ADHD u dorosłych (FDA-Approved Stimulant Medications for Adult ADHD). Oba wpływają na wychwyt zwrotny dopaminy i noradrenaliny w niektórych częściach mózgu, a w rezultacie zwiększają ilość tych neuroprzekaźników, aby ułatwić funkcjonowanie mózgu. Chociaż metylofenidat i amfetamina mają różne mechanizmy działania w mózgu, generalnie mają podobny wpływ na poprawę objawów ADHD.
- Leki niestymulujące – Atomoksetyna (Strattera) jest obecnie jedynym lekiem niestymulującym zatwierdzonym przez FDA do leczenia ADHD u dorosłych (FDA-Approved Non-Stimulant Medications for Adult ADHD). Jest to silny selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny. Nie ma potencjału nadużywania stymulantów i nie jest kontrolowanym lekiem z Wykazu II. Osiągnięcie efektów działania atomoksetyny trwa dłużej. Niektóre osoby zgłaszają niewielkie zmiany w zakresie nadpobudliwości i kontroli impulsów w ciągu dwóch tygodni, ale osiągnięcie maksymalnej skuteczności leku może zająć od 4 do 8 tygodni.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28722868
