Choroby cywilizacyjne – rodzaje – przyczyny złego stylu życia

Pojęcie chorób cywilizacyjnych, nazywanych też chorobami XXI wieku, służy określeniu szerzących się w skali globalnej powszechnie znanych chorób, których rozprzestrzenianie się związane jest z rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania powiązana jest ze stopniem rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie istnieje ich ścisły podział i nie można jednoznacznie stwierdzić, czy dana dolegliwość jest chorobą cywilizacyjną. Jakie czynniki są odpowiedzialne za ich szerzenie? Czy można im przeciwdziałać, czy też współczesne społeczeństwo jest wobec nich całkowicie bezradne?Choroby cywilizacyjne, jak wskazuje na to sama nazwa, mają podłoże w procesach cywilizacyjnych, których skutki, pośrednio lub bezpośrednio, wpływają na życie społeczeństw. Zamiennie używa się dla nich określenia „choroby XXI wieku”, jednak ten termin odnosi się do określonego czasu i miejsca. Choroba raz zakwalifikowana jako cywilizacyjna pozostaje nią jedynie do momentu, gdy ludzkość upora się z konkretnym problemem, wskutek czego zachorowalność i śmiertelność z jej powodu zmniejszy się i straci wymiar globalny.Jeszcze do niedawna uważano, że „choroby XXI wieku”  dotyczą wyłącznie osób starszych i dorosłych. Niestety, obecnie coraz częściej dotykają one również dzieci i młodzież. Mają one charakter przewlekły, a tym samym wymagają specjalistycznego i regularnego leczenia. Mogą wpływać na jakość życia człowieka i generują bardzo wysokie koszty społeczne, co uznawane jest za największy problem.

Jeśli chcesz poznać recenzję produktów przejdź do kategorii Recenzje – Opinie

Pośrednie i bezpośrednie przyczyny chorób cywilizacyjnych

Wyróżnia się dwie grupy czynników wywołujących choroby cywilizacyjne: przyczyny pośrednie oraz choroby-cywilizacyjne-zanieczyszczeniabezpośrednie. Do przyczyn pośrednich zalicza się przede wszystkim industrializację, urbanizację, chemizację rolnictwa, nadmierne zanieczyszczenie środowiska, mechanizację oraz większy poziom hałasu i promieniowania. Nie wywołują one chorób bezpośrednio, lecz składają się na postęp cywilizacyjny, który przyczynia się do zmiany stylu życia przeciętnego człowieka. Dzieje się tak zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie tempo życia znacznie się zwiększa, wymuszając zmianę nawyków i sposobu funkcjonowania w codziennym życiu.

Wszystkie te czynniki mają wpływ na powstawanie bezpośrednich źródeł chorób cywilizacyjnych. Zalicza się do nich między innymi brak aktywności fizycznej, prowadzenie siedzącego trybu pracy i życia, spożywanie niezdrowego i schemizowanego pożywienia, stosowanie różnego rodzaju używek, większa podatność na stres związana z przyspieszonym tempem życia, a także brak dostatecznej ilości odpoczynku.

Najczęstsze choroby cywilizacyjne:

Otyłość i cukrzyca zaczęto ostatnio nazywać epidemią trzeciego tysiąclecia. Komfort nowoczesnej cywilizacji w znacznym stopniu przyczynia się do otyłości. Jest to nieodpowiedniość spożycia żywności, a może nawet spożycie alkoholu wraz z brakiem ruchu i metabolizm przedłużony przez siedzącej pracy powodując kumulację tłuszczu w naszych ciałach, a zatem wzrost masy ciała. Wiele skutków ubocznych i chorób utrudniających otylosc-i-nadwaga-zdjeciażycie wiąże się z otyłością i otyłością. Są to ograniczone zdolności ruchowe, problemy z oddychaniem, duże ryzyko cukrzycy i chorób naczyń krwionośnych. Według ostatnich badań 73% mężczyzn i 57% kobiet w Polsce cierpi na nadwagę. Około 25% ludności cierpi na otyłość. Aby zapobiec takim kłopotom utrzymać proporcjonalną wagę i dodawać nadążać za dietą bogatą w paszę objętościową, unikać tłuszczów zwierzęcych i uwzględnić w swoich planach pewne regularne ruchy.

Warto wspomóc się suplementami diety, wiele osób stosuje teraz przeróżne środki pomagające schudnąć. Na rynku iststnieje aktualnie wiele produktów, które cieszą się popularnością.

 

Choroby serca i naczyń krwionośnych

Choroby serca i naczyń krwionośnych są najczęstszymi przyczynami zgonów w Republice Czeskiej. We wczesnym stadium objawy nie są widoczne. Wbudowanie lipidów w ścianę naczynia po prostu nie boli. Statki zbliżają się do siebie i ograniczają krążenie krwi w organizmie. Jeśli pacjent nie wie o swoim stanie zdrowia lub go neguje, mogą pojawić się poważne objawy, takie jak angina pectoris. Doświadczając tych, pacjent cierpi z powodu palenia bólu w klatce piersiowej z powodu braku krwi, którą otrzymuje mięsień sercowy lub może być spowodowany przez ostrzejsze formy choroby, takie jak zawał serca lub udar mózgu. Nie należy lekceważyć znaczenia profilaktyki chorób serca i naczyń krwionośnych. Pacjenci powinni prowadzić zdrowy tryb życia. Badanie poziomu cholesterolu ma kluczowe znaczenie i Twój lekarz pierwszego kontaktu powinien kontrolować go co drugi rok w ramach inspekcji prewencyjnej. Przyjdź do naszego biura synlab, aby sprawdzić, czy Twój poziom cholesterolu jest właściwy.

Wysokie ciśnienie krwi

Za idealne ciśnienie krwi uważa się 120/80 mm Hg. Wysokie ciśnienie krwi w naczyniach, zwane nadciśnieniem, jest stanem, w którym ciśnienie jest wyższe niż normalne przez dłuższy czas lub wielokrotnie mierzone powyżej 140/90. Pierwsze syfony nie są bardzo rodzicielskie, ale rzeczywisty stan jest bardzo poważny. Wysokie ciśnienie krwi uszkadza naczynia krwionośne i może spowodować udar lub uszkodzenie nerek. Choroba ta jest leczona lekami, które obniżają ciśnienie krwi. Nie ma jednoznacznej przyczyny tej choroby, ale przypuszczalnie czynnikami powodującymi wysokie ciśnienie krwi są: długotrwały stres, otyłość, brak ruchu, nadmierne spożycie soli i nadmierne spożycie alkoholu. Dlatego też warto pamiętać o zdrowym i aktywnym stylu życia. Poziom ciśnienia krwi jest mierzony przez tzw. tonometr i powinien być sprawdzany przez lekarza pierwszego kontaktu podczas badań profilaktycznych na skórze co drugi rok. 

Cukrzyca – jak leczyć

Cukrzyca często powraca do cukrzycy, ponieważ cukrzyca jest grupą chorób metabolicznych. Cukrzyca typu 1 jest wrodzoną chorobą autoimmunologiczną. Częstszą przyczyną cukrzycy typu 2 jest obniżona wrażliwość tkanek na insulinę, która jest hormonem regulującym poziom cukru we krwi. Obecnie około 7 % populacji cierpi na cukrzycę tego typu. Jest to bezpośrednio związane z niezdrowym stylem życia, brakiem ruchu i otyłością. Niestety predyspozycje genetyczne odgrywają niewielką rolę. Obniżona percepcja słodkiego smaku, niewyczuwalne pragnienie, zmęczenie, wolniejszy proces gojenia ran i ból nóg to charakterystyczne objawy cukrzycy. Szanse na rozwój tej choroby mogą być zmniejszone poprzez zrównoważony styl życia i normalną masę ciała. Czy wiesz, że masz prawo do tego, aby poziom cukru we krwi był mierzony co drugi rok w ramach badania profilaktycznego u swojego lekarza pierwszego kontaktu?

Zanieczyszczenie

 

Szkodliwe emisje gazów, przewiduje się, że jakość powietrza będzie jednym z głównych problemów pod koniec XXI wiekuzaieczyszczenie-powietrza. Niektóre ze zidentyfikowanych skutków długotrwałego narażenia na zanieczyszczone powietrze obejmują Problemy z układem oddechowym Uszkodzenie układu krążenia Podrażnienie oczu, ust i nosa Zmniejszona odporność Uszkodzenie wątroby i śledziony Gdyby jednak wziąć pod uwagę inne formy zanieczyszczeń, lista ta byłaby znacznie dłuższa. Aby pokazać niebezpieczeństwa związane z naszym lekceważeniem środowiska naturalnego, możemy wspomnieć o następujących rzeczach: Amoebiasis, tyfus brzuszny i zakażenie tyfusem (spowodowane zanieczyszczeniem wody) Rzęsy, zapalenie wątroby, zapalenie żołądka i jelit, zapalenie mózgu (przenoszone na zanieczyszczone plaże) Narażenie na metale ciężkie prowadzące do chorób takich jak choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, uszkodzenie wątroby, niewydolność nerek i rak (ogólne zanieczyszczenie środowiska).

Choroby stylu życia – teraz i później

Chociaż badania nad tymi zjawiskami są stosunkowo nowe, możemy retrospektywnie mówić o chorobach związanych ze stylem życia z poprzednich epok – na przykład związek między niskim poziomem higieny a szybkim rozprzestrzenianiem się czarnej plagi XIV wieku może zainteresować naukowców, którzy zastanawiają się obecnie nad chorobami stylu życia. Ale coś się zmieniło w ciągu XX wieku – społeczeństwo stało się znacznie bardziej zglobalizowane, wzajemnie powiązane, przepływ ludzi i towarów jest większy niż kiedykolwiek wcześniej w historii. Procesy te przyczyniły się również do zwiększenia przepływu idei, a tym samym nawyków i stylu życia. Oznacza to, że choroby cywilizacyjne, jeśli są obecne, mogą osiągnąć rozmiary prawdziwej pandemii. Jakie są więc jedne z największych zagrożeń dla zdrowia ludzkiego w XXI wieku? Zagrożenia, które wynikają z nowoczesnego, szybkiego stylu życia, którym wszyscy kierujemy?

Choroby cywilizacyjne

Pojęcie chorób cywilizacyjnych, nazywanych też chorobami XXI wieku, służy określeniu szerzących się w skali globalnej powszechnie znanych chorób, których rozprzestrzenianie się związane jest z rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania powiązana jest ze stopniem rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie istnieje ich ścisły podział i nie można jednoznacznie stwierdzić, czy dana dolegliwość jest chorobą cywilizacyjną. Jakie czynniki są odpowiedzialne za ich szerzenie? Czy można im przeciwdziałać, czy też współczesne społeczeństwo jest wobec nich całkowicie bezradne?

Choroby cywilizacyjne, jak wskazuje na to sama nazwa, mają podłoże w procesach cywilizacyjnych, których skutki, pośrednio lub bezpośrednio, wpływają na życie społeczeństw. Zamiennie używa się dla nich określenia „choroby XXI wieku”, jednak ten termin odnosi się do określonego czasu i miejsca. Choroba raz zakwalifikowana jako cywilizacyjna pozostaje nią jedynie do momentu, gdy ludzkość upora się z konkretnym problemem, wskutek czego zachorowalność i śmiertelność z jej powodu zmniejszy się i straci wymiar globalny.

Jeszcze do niedawna uważano, że „choroby XXI wieku”  dotyczą wyłącznie osób starszych i dorosłych. Niestety, obecnie coraz częściej dotykają one również dzieci i młodzież. Mają one charakter przewlekły, a tym samym wymagają specjalistycznego i regularnego leczenia. Mogą wpływać na jakość życia człowieka i generują bardzo wysokie koszty społeczne, co uznawane jest za największy problem.

Pośrednie i bezpośrednie przyczyny chorób cywilizacyjnych

Wyróżnia się dwie grupy czynników wywołujących choroby cywilizacyjne: przyczyny pośrednie oraz bezpośrednie. Do przyczyn pośrednich zalicza się przede wszystkim industrializację, urbanizację, chemizację rolnictwa, nadmierne zanieczyszczenie środowiska, mechanizację oraz większy poziom hałasu i promieniowania. Nie wywołują one chorób bezpośrednio, lecz składają się na postęp cywilizacyjny, który przyczynia się do zmiany stylu życia przeciętnego człowieka. Dzieje się tak zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie tempo życia znacznie się zwiększa, wymuszając zmianę nawyków i sposobu funkcjonowania w codziennym życiu.

Wszystkie te czynniki mają wpływ na powstawanie bezpośrednich źródeł chorób cywilizacyjnych. Zalicza się do nich między innymi brak aktywności fizycznej, prowadzenie siedzącego trybu pracy i życia, spożywanie niezdrowego i schemizowanego pożywienia, stosowanie różnego rodzaju używek, większa podatność na stres związana z przyspieszonym tempem życia, a także brak dostatecznej ilości odpoczynku.

Najpowszechniej występujące choroby cywilizacyjne w Polsce

Choroby cywilizacyjne można podzielić na kilka typów schorzeń:

  • sercowo-naczyniowe, do których należy zawał serca, miażdżyca i nadciśnienie tętnicze;
  • przewodu pokarmowego, tj. choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, refluks, biegunka, zaparcia;
  • psychiczne, takie jak pracoholizm, alkoholizm, depresja, anoreksja, bulimia, nerwica, narkomania;
  • choroby nienależące do żadnej z powyższych grup, takie jak: otyłość, cukrzyca i nowotwory.

Nadciśnienie tętnicze to choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi. Za nadciśnienie uznaje się wartości przekraczające 140 dla ciśnienia skurczowego lub 90 dla ciśnienia rozkurczowego. Z chorobą tą boryka się aż 8,8 miliona Polaków. Do istotnego obniżenia wartości ciśnienia tętniczego, a nawet zapobieżenia zachorowaniu przyczynić się może zmiana trybu życia. Główne elementy leczenia niefarmakologicznego nadciśnienia tętniczego to normalizacja masy ciała, przestrzeganie zdrowej diety, nienadużywanie alkoholu i soli, ograniczenie spożycia tłuszczów (szczególnie nasyconych), zaprzestanie palenia tytoniu i zwiększenie aktywności fizycznej.

Chorobą niedokrwienną serca nazywa się zespół objawów chorobowych stanowiących następstwo przewlekłego, niedostatecznego zaopatrzenia komórek mięśnia sercowego w tlen i substancje odżywcze. Niedotlenienie mięśnia sercowego, czyli choroba wieńcowa, jest częstą przyczyną dusznicy bolesnej, a nawet może prowadzić do zawału mięśnia sercowego. Choroba niedokrwienna serca jest obecnie najczęstszą przyczyną śmierci w większości państw zachodnich. Najczęstszą przyczyną tej choroby jest miażdżyca tętnic wieńcowych serca. W Polsce każdego roku notuje się około 105 tysięcy nowych zachorowań na chorobę niedokrwienną serca. Za jej rozwój odpowiedzialne są przede wszystkim czynniki takie, jak stres, palenie papierosów, spożywanie alkoholu oraz dieta wysokokaloryczna, obfita w tłuszcze zwierzęce, prowadząca do zwiększenia poziomu cholesterolu we krwi. Na powstawanie choroby ma także wpływ niski poziom aktywności fizycznej, zaburzenia snu, nadciśnienie tętnicze, otyłość brzuszna oraz cukrzyca.

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, które charakteryzują się podwyższonym poziomem cukru we krwi, co wynika z defektu produkcji insuliny przez trzustkę (typ 1. cukrzycy) lub z jej działania (typ 2. cukrzycy). Przewlekle podwyższony poziom cukru we krwi wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością wielu ważnych narządów, a szczególnie oczu, nerek, układu nerwowego, serca i naczyń krwionośnych. Na cukrzycę typu II choruje w Polsce 1,9 miliona osób, a na cukrzycę typu 1. – około 150 tysięcy. Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. można zredukować. W tym celu należy dokonać zmian w diecie – jej podstawą powinny być węglowodany złożone. Zmniejszyć należy ilość spożywanych tłuszczów nasyconych, natomiast zwiększyć rozpuszczalnego błonnika i pełnych ziaren. Ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 2. zmniejsza także utrzymywanie prawidłowej masy ciała i zwiększenie aktywności fizycznej – przynajmniej 2,5 godzin ćwiczeń fizycznych tygodniowo. Bardzo ważne jest dodatkowo unikanie palenia tytoniu i nadużywania alkoholu.

Nadwaga i otyłość to patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, a wynikające z nadmiernego spożycia pokarmów. Przyjmowana wartość energetyczna pożywienia jest zbyt duża w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Nadwagę i otyłość można stwierdzić wyliczając współczynnik BMI. Oblicza się go poprzez podzielenie masy ciała w kilogramach przez wzrost do kwadratu. Wartość prawidłowa to 19-25. Wynik 25-30 oznacza nadwagę, a wynik większy niż 30 – otyłość. Wartość przekraczająca 40 to już skrajna otyłość. Nadwaga występuje u 16, a otyłość u 6,5 miliona Polaków.

Na nadwagę polecamy przeczytać recenzję fatoslimin

Otyłość zwiększa ryzyko zachorowania na choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2., obturacyjny bezdech senny, niektóre nowotwory oraz zapalenie kości i stawów. Przypadłość ta może więc skrócić oczekiwaną długość życia. Szczególnie duża otyłość prowadzi nawet do niepełnosprawności. O utrzymanie prawidłowej masy ciała należy dbać przez całe życie, najlepiej poprzez zdrowe nawyki żywieniowe oraz regularne zażywanie wysiłku fizycznego.

Pojęcie alergii oznacza reakcję organizmu na oddziaływanie różnych obcych substancji, określanych mianem alergenów. Współcześnie uważa się, że alergia jest nieprawidłowym przejawem odporności, charakteryzującym się uszkodzeniem własnych tkanek na skutek typowej reakcji odpornościowej. Alergia najczęściej przejawia się poprzez astmę, sezonowy katar sienny, całoroczny nieżyt nosa, pokrzywkę, kontaktowe zapalenie skóry, duszności po spożyciu pokarmów i użądleniu pszczoły lub osy oraz anafilaksję, czyli wstrząs anafilaktyczny. Z różnego typu alergiami zmaga się około 3,5 miliona Polaków. Notuje się niepokojący wzrost zachorowań u dzieci.

Do powstania alergii w dużym stopniu przyczyniają się zanieczyszczenia atmosfery, na przykład poprzez wyziewy z elektrowni i silników (między innymi szczególnie niebezpieczna mieszanka składająca się z dwutlenku siarki, tlenków azotu i drobnych cząsteczek emitowanych przez silniki Diesla), zanieczyszczenia domowe, takie jak kurz, chemiczne preparaty czyszczące, rozpuszczalniki, aerozole, kosmetyki czy wyziewy z kuchni oraz palenie papierosów.

Zaburzenia psychiczne i nerwica to kolejne niepokojące choroby należące do omawianej grupy. Zaburzeniami psychicznymi określa się zakłócenia czynności organizmu, które uniemożliwiają człowiekowi utrzymanie równowagi wewnętrznej lub zrównoważonej wymiany z otoczeniem. Manifestują się one w zakresie czynności psychicznych (przeżyć i zachowań) oraz utrudniają prawidłowe funkcjonowanie społeczne i psychiczne człowieka. Przykładowe zaburzenia tego typu to schizofrenia, depresja, psychopatia, fobia, bulimia oraz dysfunkcje seksualne, jak na przykład przedwczesny wytrysk.

Nerwica charakteryzuje się obecnością uczucia przejmującego lęku. U chorych na nerwicę uczucie to występuje praktycznie we wszystkich sytuacjach związanych z pewną dozą niepewności, a nawet bez jakiejkolwiek przyczyny. W skrajnych przypadkach ciężkiej nerwicy chory doprowadzony jest do całkowitego emocjonalnego wyczerpania i bezsenności. Takie osoby są bardziej podatne na występowanie dolegliwości, do których występowania przyczynia się stres.

Obecnie w Polsce ponad 1,5 miliona osób rocznie trafia do szpitali psychiatrycznych. Wynik ten jest najwyższy w Europie. W roku 2007 około 100 tys. osób znalazło się w polskich szpitalach psychiatrycznych z najcięższymi schorzeniami psychotycznymi. W powstawaniu zaburzeń psychicznych i nerwic dużą rolę odgrywają czynniki o podłożu neurochemicznym – zaburzenia metabolizmu neuromediatorów, czynniki intrapsychiczne, patologiczne interakcje społeczne, wysoki poziom stresu oraz oddziaływanie dysfunkcyjnej rodziny.

Choroby cywilizacyjne

Choroby cywilizacyjne – profilaktyka

Analizując przyczyny, przebieg i rokowania chorób cywilizacyjnych, można odnieść błędne wrażenie, że współczesna medycyna jest wobec nich bezsilna. W rzeczywistości poczucie bezradności służby zdrowia wynika przede wszystkim z faktu, iż leczenie i opieka medyczna może pomóc chorym w walce z tymi dolegliwościami jedynie w 10%. Aż 52% sukcesu to odpowiedni styl życia, a 22% stanowi środowisko osób narażonych na choroby. Przyczyny genetyczne stanowią 16% zagrożenia. Bardzo ważna jest więc polityka prozdrowotna, promocja zdrowego stylu życia oraz profilaktyka. Jedynie systematyczne dbanie o zdrowie, już od okresu dzieciństwa, może przynieść długotrwały, oczekiwany efekt. Przykładem dla mogą być ci, którzy podjęli już walkę ze szkodliwymi nawykami żywieniowymi i nałogami, uzyskując doskonałe efekty i poprawę stanu zdrowia.

Medycyna nie zawsze zapewni nam pomoc, lecz sami także zwykle nie podejmujemy żadnych kroków do eliminacji szkodliwie działającego czynnika, na przykład nadwagi. Ze względu na samonapędzające się błędne koło, wyleczenie wspomnianych chorób wymaga ogromnego wysiłku. Warto pamiętać, że profilaktyka jest zdecydowanie tańsza od leczenia i to zarówno dla nas samych, jak i dla państwa.

Co konkretnie można zrobić, aby uniknąć zachorowania?

W zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym kluczem do sukcesu jest odpowiedni styl życia. W sytuacji, gdy choroba już wystąpi i konieczne staje się stosowanie leków, należy wciąż pamiętać, że bez zmiany dotychczasowych nawyków, medykamenty przyniosą jedynie ograniczone efekty.

Poniżej znajduje się kilka rad wskazujących, jak zmienić swoje życie, aby uchronić się przed chorobami cywilizacyjnymi:

  • Rzuć palenie! Jeżeli nie palisz, unikaj przebywania w towarzystwie osób palących – bierne palenie również jest bardzo szkodliwe.
  • Pozbądź się nadwagi. Zbędna tkanka tłuszczowa, a w szczególności zgromadzona na brzuchu, może przyczyniać się do zapadania na choroby metaboliczne.
  • Zadbaj o swoją aktywność fizyczną. Ruszać się należy co najmniej trzy razy w tygodniu przez pół godziny. Regularne ćwiczenia i aktywność fizyczna poprawiają funkcjonowanie organizmu i mają pozytywny wpływ na zdrowie. Ruch pomaga utrzymać kondycję, dzięki niemu zwiększa się sprawność kości i stawów, pojemność płuc, odporność organizmu, a także obniża się ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia.
  • Pomyśl o swojej diecie. Należy unikać żywności wysoko przetworzonej, jedzenia typu fast-food, słodyczy i chipsów. Warto też ograniczyć spożycie soli. Ważne jest, aby dieta była urozmaicona i zbilansowana – powinna dostarczać wszystkich składników odżywczych zapewniających prawidłowe funkcjonowanie organizmu.
  • Unikaj stresu. Długotrwały, intensywny stres destrukcyjnie oddziałuje na cały organizm i psychikę.
  • Lecz infekcje. Te nawracające lub niedoleczone osłabiają organizm, co źle wpływa na pracę chociażby układu krążenia czy oddechowego.
  • Poddawaj się badaniom profilaktycznym. Każdy powinien wykonywać te skierowane do swojej grupy wiekowej. Pozwalają one szybko wykryć ewentualną chorobę i niezwłocznie podjąć leczenie.