Dziedziną medycyny zajmującą się hormonami jest endokrynologia. Bada ona ich działanie oraz związane z nimi dolegliwości. Choroby hormonalne nazywamy więc zamiennie endokrynologicznymi i mogą do nich należeć schorzenia o zróżnicowanym przebiegu i objawach. Hormony mają zdolność oddziaływania na nastrój oraz wszystkie tkanki i komórki naszego organizmu. Brak zachowania równowagi hormonalnej wiąże się z wieloma dolegliwościami (w tym poważnymi chorobami hormonalnymi, takimi jak choroba Gravesa-Basedowa), a już nawet jeden szwankujący gruczoł dokrewny może znacząco przyczynić się do pogorszenia naszego stanu zdrowia.
Hormony to substancje chemiczne wydzielane przez gruczoły do krwi, z którą trafiają do wszystkich komórek organizmu. Gruczoły te to między innymi jajniki, jądra, tarczyca, nadnercza, przysadka mózgowa i podwzgórze. Nadmierne wydzielanie hormonów prowadzi do nadczynności gruczołu, a niedostateczna produkcja hormonów nazywana jest niedoczynnością narządu.
Na czym polegają zaburzenia hormonalne?
Zaburzenia hormonalne polegają na nadmiernej lub niedostatecznej produkcji hormonów. Mogą być one związane między innymi ze zmianami nowotworowymi lub zapalnymi w gruczołach (np. o podłożu autoimmunizacyjnym). Wiele chorób wywołują nieznane do dziś przyczyny, lecz schorzenia układu wydzielania wewnętrznego cechują najczęściej charakterystyczne objawy, takie jak zmiany w organizmie i łatwo zauważalne zmiany na powierzchni ciała świadczące o zaburzeniach hormonalnych. Do książkowych przykładów charakterystycznych zaburzeń hormonalnych należą gigantyzm (następstwo nadmiernego wydzielania hormonu wzrostu) i karłowatość (brak produkcji hormonu wzrostu w okresie dorastania). Charakterystyczne objawy to także zarost i zmiana barwy głosu u kobiet, co świadczy o nadprodukcji męskich hormonów, a obecność wola na szyi wskazuje na zaburzenia hormonalne tarczycy. Brak lub niedobór hormonów płciowych skutkuje niewykształceniem się cech płciowych.
Schorzenia grasicy
Grasica to narząd znajdujący się w klatce piersiowej (za mostkiem) pełniący równocześnie funkcję gruczołu, który rośnie razem z organizmem i ostatecznie zanika. Najważniejszą rolę odgrywa ona we wczesnym etapie życia. Jeśli gruczoł nie zaniknie w wieku młodzieńczym, może być konieczne jego usunięcie operacyjne, które pozwoli na uniknięcie groźnych dla zdrowia dorosłego człowieka konsekwencji. Usunięcie lub wrodzony brak grasicy u niemowląt może natomiast spowodować nieobecność limfocytów T, które odpowiadają za odporność organizmu. Brak limfocytów T wiąże się z brakiem odporności i podatnością na infekcje. Małe dzieci częściej chorują – ich grasica nie jest w pełni rozwinięta, co skutkuje większą podatnością na infekcje. Do bardzo rzadkich chorób grasicy należy nowotwór grasicy mogący występować wspólnie z miastenią, czyli chorobą objawiającą się obniżeniem siły mięśni.
Schorzenia przysadki
Przysadka jest gruczołem odpowiedzialnym za wytwarzanie hormonów umiejscowionym w mózgu, na poziomie jamy nosowej, w okolicy kości klinowej. Zaburzenia hormonalne przysadki polegają na niemożności wytwarzania hormonów wskutek określonych procesów, oraz na nadmiernym wytwarzaniu hormonów, na które wypływa grupa zjawisk, takich jak powstawanie guzów. Niezależnie od tego, czy występuje niedobór, czy też nadmiar hormonów przysadki, wiąże się to z występowaniem licznych anomalii, które mają wpływ na funkcjonowanie narządów i układów organizmu, takich jak nadnercza, tarczyca, jądra i jajniki. Zaburzenia hormonalne przysadki przyczyniają się również do gigantyzmu i karłowatości, czyli zaburzeń wzrostu. Wszelkie nieprawidłowości powodują zaburzenia wszystkich funkcji tego gruczołu, a w rezultacie skutkują całkowitą dysfunkcją przysadki.
Schorzenia tarczycy
Tarczyca jest nieparzystym gruczołem odpowiedzialnym za kontrolę wzrostu, rozwoju i działania układu nerwowego, a także pełniącym ważne funkcje w procesie regulacji przemiany materii. Najczęstsze zaburzenia funkcjonowania tarczycy spowodowane są jej nadczynnością lub niedoczynnością, a także zapaleniem tarczycy. Ostre zapalenie gruczołu tarczowego wywołują bakterie z grupy gronkowców lub paciorkowców, które zakażają organizm, wskutek czego wytwarza się ropień – charakterystyczny zbiornik zawierający tkankę, w której rozwija się stan zapalny.
Przewlekłe zapalenie tarczycy, zwane chorobą Hashimoto, może mieć podłoże genetyczne i charakteryzuje się znacznym powiększeniem i rozrostem gruczołu. Niedoczynność tarczycy polega na niedostatecznej produkcji hormonów przez gruczoł tarczycy i objawia się przede wszystkim apatią, biernością, suchością skóry, zaparciami oraz przyrostem masy ciała, który jest skutkiem spowolnienia procesu przemiany materii. Nadczynność tarczycy polega natomiast na nadmiernym wydzielaniu hormonów przez gruczoł tarczowy i objawia się drżeniem ciała oraz nerwowym zachowaniem chorującego człowieka. Nadczynności tarczycy towarzyszy nieustanne uczucie głodu wraz z szybką i widoczną utratą masy ciała, w przeciwieństwie do objawów niedoczynności tarczycy. Co więcej, chory nie jest odporny na wysokie temperatury, cierpi na biegunki i można zauważyć u niego przyspieszoną akcję serca.
Schorzenia nadnerczy
Nadnercza są wydzielającymi hormony narządami parzystymi znajdującymi się z na nerkach, w tylnej części jamy brzusznej. W ich skład wchodzi kora, czyli część zewnętrzna, oraz rdzeń – będący częścią wewnętrzną nadnerczy. Zaburzenia hormonalne wynikające z funkcjonowania nadnerczy związane są z niedostateczną lub nadmierną produkcją hormonów wytwarzanych przez te narządy. Objawiające się nadprodukcją hormonów choroby kory nadnerczy mogą skutkować wystąpieniem Zespołu Cushinga (ZC), który pojawia się również w trakcie leczenia kortykosteroidami. Zespół Cushinga powoduje zanik mięśni i nadciśnienie tętnicze, a niekiedy również zwiększenie poziomu glukozy we krwi, hirsutyzm (nadmierne owłosienie skóry twarzy) i inne dolegliwości. Niedostateczna ilość hormonów kory nadnerczy może z kolei powodować chorobę Addisona, której objawem jest m.in. ciemna barwa skóry. Zaburzenia hormonalne mogą dotyczyć pracy odpowiadającego za wytwarzanie adrenaliny i noradrenaliny rdzenia nadnerczy. W tym przypadku choroba objawia się zwiększeniem ciśnienia tętniczego wskutek pojawienia się guza w nadnerczach.
Schorzenia podwzgórza
Znajdujące się w części środkowej mózgu podwzgórze jest niewielkim obszarem pełniącym różnorodne funkcje w naszym organizmie. Choroby podwzgórza, powstałe także wskutek urazu lub wad, powodują nieprawidłowości w pełnionych przez nie funkcjach, takie jak zaburzenia regulacji temperatury ciała, apetytu, pragnienia, snu oraz aktywności seksualnej. Choroby hormonalne mogą dotknąć te gruczoły, których pracą kieruje podwzgórze, czyli tarczycę, jajniki, jądra i nadnercza. Niedobór produkcji hormonu antydiuretycznego przez podwzgórze może prowadzić do sporej utraty wody z organizmu i postępującego w szybkim tempie odwodnienia, gdyż woda wydalana jest w tym momencie razem z moczem.
Choroby hormonalne mogą dawać różne, często nieoczywiste objawy
Każda kobieta dbająca o swoje zdrowie obserwuje zachodzące w organizmie zmiany i zwraca uwagę na zaburzenia cyklu miesiączkowego. W przypadku takich zaburzeń większość kobiet udaje się do ginekologa, który najczęściej zleca wykonanie badań hormonalnych. Istnieją jednak także mało charakterystyczne objawy, które mogą być zwiastunem zaburzeń hormonalnych w organizmie. Nie zawsze jest łatwo je rozpoznać, jednak warto pamiętać, że mogą one świadczyć o niedoborze lub nadmiarze określonego hormonu. W odniesieniu do różnych narządów, pojawiać się mogą różne problemy, dlatego zawsze warto odpowiednio reagować. Nie należy bagatelizować żadnych nieprawidłowości.
Jakie objawy powinny nas zaniepokoić?
Jeśli prawidłowo się odżywiasz, lecz zauważasz u siebie problemy z wypróżnianiem się, korzystasz z toalety dłużej niż zazwyczaj, masz wzdęcia lub regularne biegunki, może to być spowodowane zaburzeniami hormonalnymi. Problemy z jelitami bardzo często towarzyszą chorobom tarczycy, dlatego też warto udać się do endokrynologa, który postawi prawidłową diagnozę. Hormony tarczycy mają bezpośredni wpływ na metabolizm, gdyż tyroksyna i trójjodotyronina to hormony komórkowe sterujące aktywnością metaboliczną, a w tym aktywnością przewodu pokarmowego. Nadmiar hormonów może skutkować przyspieszeniem pracy układu trawiennego (a więc częstszym wypróżnianiem się lub biegunkami), natomiast niedobór hormonów powoduje spowolnienie pracy układu trawiennego skutkujące często bolesnymi zaparciami.
Objawy wskazujące na układ krążenia występują w różnych chorobach i nie zawsze związane są z dolegliwościami dotyczącymi serca i naczyń krwionośnych. Zaburzenia hormonalne mogą powodować m.in. szybsze bicie serca, uderzenia gorąca, częstoskurcz napadowy i podwyższone ciśnienie. Te objawy wskazują na zaburzenia kardiologiczne, lecz tak naprawdę mogą być powodowane właśnie przez zaburzenia hormonalne towarzyszące okresowi klimakterium, a także zaburzenia czynności nadnerczy oraz nadczynność i niedoczynność tarczycy. Do zaburzeń hormonalnych związanych z układem krążenia należą również skoki ciśnienia krwi.
Wiele osób nie udaje się na konsultacje do endokrynologa ze względu na brak wiedzy na temat powiązania depresji czy obniżonego nastroju z zaburzeniami hormonalnymi. Są to bowiem objawy niecharakterystyczne i nie każdy potrafi je powiązać z układem endokrynnym. Każda kobieta ma jednak świadomość, że cykl miesiączkowy w znacznym stopniu wpływa na jej samopoczucie. Wystarczy wspomnieć o zespole napięcia przedmiesiączkowego (PMS) będącym doskonałym przykładem wpływu hormonów na nastrój kobiety. Gwałtowna zmiana nastrojów może wiązać się nie tylko z cyklem menstruacyjnym. U kobiet bardzo często diagnozuje się chorobę Hashimoto, czyli immunologiczne zaburzenie tarczycy, które także powoduje zmiany nastroju, a w skrajnych przypadkach nawet depresję. Podejrzenia o zaburzenia hormonalne tarczycy potęguje dodatkowo problem nadwagi lub niedowagi, gdyż nadczynność tarczycy odpowiada za przyspieszony metabolizm, a niedoczynność za spowolniony. Osoba ze zdiagnozowaną chorobą Hashimoto wymaga konsultacji dietetycznej i ułożenia zbilansowanej diety oraz odpowiedniej aktywności fizycznej i systematycznej kontroli poziomu hormonów.
Zaburzenia wydzielania hormonów płciowych również objawiają się kłopotami z utrzymaniem prawidłowej masy ciała. Należy kontrolować regularność cykli miesiączkowych oraz zwracać uwagę na to, czy nie pojawia się nadmierne owłosienie i trądzik, gdyż może to wskazywać na inne zaburzenia hormonalne. Na wizytę u endokrynologa powinny zdecydować się kobiety zmagające się z problemem nadmiernego owłosienia (wąsik, gęste włosy na rękach i nogach), gdyż może to być początek hiperandrogenizmu, czyli choroby związanej z funkcjonowaniem jajników. Jej pierwsze objawy charakteryzują się występowaniem owłosienia na twarzy i wokół sutków, co jest wyjątkowo niekomfortowe dla kobiet. Zaburzeniom tym towarzyszy często trądzik, przetłuszczanie się włosów oraz skóry i jest to sygnał, by zbadać swoje hormony.
Odpowiednie leczenie zaburzeń hormonalnych jest długotrwałe, lecz przynosi oczekiwane rezultaty. Zaburzenia hormonalne nie przeszkadzają w prowadzeniu normalnego życia, niezbędna jest jednak wizyta u endokrynologa i rozpoczęcie terapii.
Przeczytaj o konkretnych chorobach hormonalnych:
Trądzik różowaty
Trądzik młodzieńczy
Nadczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy
Ginekomastia
Zespół metaboliczny
